Σεμινάρια

Θεματικὲς Ἑνότητες

 Περὶ τῶν Γενῶν Μελοποιίας: (Τί εἶναι Γένος Μελοποιίας. Τί περιλαμβάνει. Πῶς προέκυψαν τὰ Γένη. Τὰ βασικὰ εἴδη μουσικῶν βιβλίων. Παρανοήσεις καὶ διευκρινίσεις ἐπὶ τῶν Γενῶν Μελοποιίας. Τί λέγεται Δρόμος Γένους. Ποιοὶ οἱ Δρόμοι τῶν Γενῶν.)

​

Περὶ τῶν Εἰδῶν Μελοποιίας: (Τί λέγεται Εἶδος Μελοποιίας. Τί περιλαμβάνει. Πῶς προέκυψαν τὰ Εἴδη. Τὰ Εἴδη Μελοποιίας στὰ Μουσικὰ βιβλία καὶ ἡ μελοποίησή τους στοὺς ποικίλους Δρόμους τῶν Γενῶν.)

​

Περὶ τῶν Μελικῶν Θέσεων: (Τί λέγεται Θέσις στὴν Ψαλτική. Ὁ ρόλος τῶν Θέσεων στὴν μελοποιία. Ὁ ρόλος τῶν Θέσεων στὴν διασφάλιση τῆς παραδόσεως τοῦ μέλους. Ὁ ρόλος τῶν Θέσεων στὴν διασφάλιση τῆς ἐκκλησιαστικότητας τοῦ ὕφους καὶ τοῦ ἤθους τῶν Ψαλτικῶν μελῶν. Ἡ διαφοροποίηση τῶν Θέσεων τῶν Γενῶν, ἀναλόγως τῶν Δρόμων Μελοποιίας. Ὑπάρχουν Θέσεις στὰ σύντομα μέλη; Σχέση Θέσεων καὶ ποιητικοῦ κειμένου. Μουσικὸς καὶ Ποιητικὸς τονισμὸς στὶς Θέσεις. Εἴδη Θέσεων ἀναλόγως μὲ τὴν λειτουργία τους στὸ μέλος. Ἐναρκτήριες καὶ καταληκτήριες Θέσεις. Ἁρμογὴ τῶν Θέσεων. Ἔναρξη καὶ κατάληξη μιᾶς Θέσεως. Γέφυρες, περάσματα καὶ ἁρμογές. Οἱ Θέσεις στὴν Νέα Μέθοδο καὶ στὴν Παλαιὰ Σημειογραφία. Θέσεις καὶ Ρυθμός. Ρυθμὸς καὶ Ποιητικὸς Τονισμὸς στὶς Θέσεις.)

​

Ἀσκήσεις / Ἐργασίες: Ταξινόμηση τροπαρίων κατὰ Γένος Μελοποιίας. Εἴδη καὶ Γένη Μελοποιίας στὰ Μουσικὰ Βιβλία. Ἐπισήμανση καὶ καταγραφὴ τῶν μελικῶν Θέσεων διαφόρων Τροπαρίων σὲ ὅλα τὰ Γένη. Corpus Θέσεων κατὰ Ἦχο καὶ κατὰ Δρόμο Μελοποιίας. Ἀσκήσεις μελοποιήσεως μὲ Θέσεις. Ἀσκήσεις εὕρεσης τῶν Ρυθμικῶν σχημάτων τῶν Θέσεων.

Θεματικὲς ἐνότητες

Α. ΘΕΩΡΙΑ

• Ἀλλοιώσεις καὶ Φθορές.

• Ἀλλοιώσεις καὶ φθορὲς κατὰ τὸν Χρύσανθο.

• Ἀλλοιώσεις καὶ φθορὲς κατὰ τὴν Μουσικὴ Ἐπιτροπή.

• Σύγκριση καὶ σχέση.

• Περιγραφικὴ καὶ προσδιοριστικὴ μουσικὴ σκέψη.

• Τὸ σημάδι τῆς «ἐναρμόνιας φθορᾶς».

• Τοποθέτηση ὡς φθορά.

• Τοποθέτηση ὡς ἀλλοίωση.

• Ἡ «ἁπλή» δίεση καὶ ὕφεση.

• Τοποθέτηση ἀλλοιώσεων.

​

Β. ΠΡΑΞΗ

• «Ἐναρμόνια φθορά».

• Μουσικὰ παραδείγματα – ἑρμηνεία καὶ σχολιασμός.

•  «Ἁπλή» δίεση.

• Μουσικὰ παραδείγματα – ἑρμηνεία καὶ σχολιασμός.

• «Ἁπλή» ὕφεση.

• Μουσικὰ παραδείγματα – ἑρμηνεία καὶ σχολιασμός.

​

Γ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ

• Ἀλλοιώσεις καὶ Φθορές.

• Ἀναζήτηση – Μορφολογικὴ ἀνάλυση – Ἐπεξήγηση – Μουσική Ἑρμηνεία.

• Μουσικολογικὲς προτάσεις.

• Σημειολογία τῶν φθορῶν καὶ τῶν ἀλλοιώσεων.

​

Δ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

• Συζήτηση – Σχολιασμός – Προτάσεις.

​

Ε. ΑΣΚΗΣΕΙΣ – ΕΡΓΑΣΙΕΣ

• Κλασσικὰ Λειτουργικὰ Μουσικὰ Κείμενα.

• Ἀναγνώριση καὶ Χαρακτηρισμὸς ἀλλοιώσεων καὶ φθορῶν.

• Τοποθέτηση φθορῶν καὶ ἀλλοιώσεων.

Ὁ κ. Μανόλης Θεοδωράκης, ἐρευνητὴς καὶ γνώστης τῶν περισσοτέρων τυπικῶν ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα ἕως σήμερα, θὰ ἀναλύσει τὶς ἐσφαλμένες τυπικὲς διατάξεις ποὺ παρατηροῦνται σήμερα, μὲ βάση τὴν ἐκκλησιαστικὴ γραφὴ καὶ παράδοση τῶν προηγουμένων αἰώνων καὶ τὰ αγιογραφικὰ κείμενα τῶν ἁγίων πατέρων.
Η πολύχρονη ἐμπειρία καὶ μελέτη, συνετέλεσε στὴν συλλογὴ ὅλων αὐτῶν τῶν πληροφοριῶν, μέσα ἀπὸ τὰ τυπικὰ καὶ τὰ κείμενα τῶν ἱερῶν μονῶν καὶ τῶν πατριαρχείων τῆς ὀρθοδόξου ἀνατολικῆς εκκλησίας.
Παραθέτουμε λίγα λόγια ἀπὸ τὴν εἰσαγωγὴ καὶ τὸν πρόλογο τῆς ἐργασίας πού θὰ τεθεῖ πρὸς συζήτηση.

​

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στὴν πράξη τῆς καθημερινῆς λατρείας καλούμαστε νὰ διακρίνουμε τὴν αὐθεντικὴ παράδοση ἀπὸ τὶς καινοτομίες-αὐθαιρεσίες, οἱ ὁποῖες διαδίδονται ἄμεσα «ὡς καὶ εἰς ἔθος τὴν ἀταξίαν προβῆναι» (Συμεὼν Θεσσαλονίκης (+1429) P.G. τ. 155 στ. 680AB). Αὐτὸ προλαμβάνει ὁ ἁρμόδιος ἔλεγχος. Ἡ λειτουργικὴ ἀγωγὴ ἀποτελεῖ προϋπόθεση τῆς λειτουργικῆς ἀναγέννησης καὶ τῆς ἀναθεώρησης τοῦ τυπικοῦ. Ἡ λειτουργικὴ κατήχηση νέων καὶ ἐνηλίκων δὲν πρέπει νὰ ἀμελεῖται. Τίς παρακάτω διατάξεις – συνήθειες τολμῶ νά χαρακτηρίσω ἐσφαλμένες, καθώς ἀποκλίνουν ἀπὸ τὴν ἀρχαία αὐθεντικὴ παράδοση-ἀκρίβεια, χωρίς νὰ ἀποτελοῡν συνετή ἐξέλιξη...

​

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

...Οἱ πιὸ  πάνω ἐπισημάνσεις δέν εἶναι οὔ τε ὅλη ἡ παθολογία τοῦ τυπικοῦ, οὔ τε ὁ γράφων εἶναι ὁ ἀληθινὸς προσκυνητὴς «ἐν πνεύματι καὶ  ἀληθείᾳ». Ἁπλῶς ἀκούει «καθάρισον πρῶτον τὸ  ἐντὸς τοῦ ποτηρίου καὶ τῆς παροψίδος, ἵνα γένηται καὶ  τὸ  ἐκτὸς αὐτῶν καθαρόν» (Μτ. κγ’ 26), «πάντα εὐσχημόνως καὶ κατὰ τάξιν γινέσθω» (Α’ Κορ. ιδ’ 40)· «ἐκεῖνος δὲ ὁ δοῦλος, ὁ γνοὺς τὸ θέλημα τοῦ κυρίου αὐτοῦ καὶ μὴ ἑτοιμάσας μηδὲ ποιήσας πρὸς τὸ θέλημα αὐτοῦ, δαρήσεται πολλάς» (Λκ. ιβ’ 47), διότι «ἐπικατάρατος ὁ ποιῶν τὰ ἔργα Κυρίου ἀμελῶς» (Ἱερ. λα’ 10). «Ἕκαστος ἡμῶν, ἀδελφοί, ἐν τῷ ἰδίῳ τάγματι εὐαρεστείτω τῷ Θεῷ ἐν ἀγαθῇ συνειδήσει ὑπάρχων, μὴ παρεκβαίνων τὸν ὡρισμένον τῆς λειτουργίας αὐτοῦ κανόνα, ἐν σεμνότητι» (ἁγ. Κλήμεντος Ρώμης Ἐπιστολή πρός Κορινθίους Α ́, 41 (95-96 μ.Χ.) ἔκδ. Ἀποστολικοὶ πατέρες τ. 3 σ. 312).

1η θεματικὴ ἑνότητα: Ἱστορικὴ θεώρηση.

Παρουσίαση βασικῶν μελοποιητικῶν σταθμῶν μὲ τοὺς ὁποίους μᾶς παραδίδεται τὸ μέλος τῶν ἀναστασίμων στιχηρῶν. Ἀρχίζοντας ἀπὸ τὸ παλαιὸ Ἀναστασιματάριο τοῦ 15ου αἰῶνα φθάνουμε στὸν 18ο αἰῶνα ὅπου ἐμφανίζεται καὶ καθιερώνεται τὸ νέο στιχηράριο, μὲ τὰ Ἀναστασιματάρια τοῦ Δανιὴλ Πρωτοψάλτου καὶ Πέτρου  Λαμπαδαρίου τοῦ Πελοποννησίου.

2η θεματικὴ ἑνότητα: Ἡ ἐκκλησιαστικὴ ὀκτωηχία στὰ στιχηρὰ τοῦ νέου Ἀναστασιματαρίου.

Μελέτη μελῶν τοῦ νέου Ἀναστασιματαρίου ὑπὸ τὸ πρῖσμα τῆς ὀκτωηχίας. Θὰ ἐξεταστοῦν ἡ μορφολογία τῶν μελῶν, ἡ δομικὴ μεταχείριση τῶν ἤχων καὶ ἐνδεικτικὲς θέσεις, ἔτσι ὅπως καταγράφονται στὰ Ἀναστασιματάρια τοῦ 18ου αἰῶνα.

Κυριάκος Τζουραμάνης

Πρωτοψάλτης, MSc Ἰονίου Πανεπιστημίου

Ο καθορισμός της χρονικής αγωγής των εκκλησιαστικών μελών σύμφωνα με τη θεωρητική διδασκαλία της Νέας Μεθόδου

Στο παρόν σεμινάριο παρουσιάζονται με τρόπο αναλυτικό οι πληροφορίες που διαθέτουμε για τη χρονική αγωγή των εκκλησιαστικών μελών, τόσο κατά την περίοδο εφαρμογής της παλαιάς μεθόδου, όσο και μετά την καθιέρωση της νέας μεθόδου.

Παρουσιάζονται και εξετάζονται οι διαθέσιμες θεωρητικές συγγραφές και οι πληροφορίες για την εφαρμογή των χρονικών αγωγών μέσα από την προφορική πατριαρχική παράδοση, ενώ παρέχονται ηχητικά παραδείγματα εφαρμογής τους από σημαίνουσες ψαλτικές προσωπικότητες.

Παράλληλα θα εξετασθούν και θα τεθούν σε διάλογο συναφή θέματα, όπως σχόλια στη χρονική αγωγή συγκεκριμένων μελών, χρονική αγωγή και διαμόρφωση της ακολουθίας, χρονική αγωγή και αισθητική της Λατρείας κ.τ.λ. 

Μιχαὴλ Στρουμπάκης

ἀναπληρωτὴς καθηγητὴς Ἱστορικῆς Βυζαντινῆς Μουσικολογίας τῆς Πατριαρχικῆς Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Κρήτης

Семинар на тему: "Одређивање темпа у црквеним мелодијама у складу са теоријом "Новог метода".

Током овог семинара биће систематично приказане информације које поседујемо, а тичу се  темпа појања, како у време пре успостављања Новог метода тако и после.

Биће представљени и размотрени расположиви списи теорија и знања о примени темпа у усменом предању цариградских појаца. Такође ће бити дати примери примене истих од стране значајних музичких личности.

Упоредо ће бити обрађене и дате на разматрање у облику дијалога и сродне теме (коментари о темпу у конкретним мелодијама, утицај темпа на форму службе, темпо и естетика богослужења). 

Михаил Струмбакис

Ванредни  професор Историје Византијске Музикологије Патријаршијске Више Црквене Академије на Криту

Παραφράζοντας την σχετική πρόταση του Χρύσανθου (Χρυσάνθου, Μέγα Θεωρητικόν, σ.179, § 402-403) όπου αναφέρεται στην κατηγοριοποίηση των διαφόρων υμνογραφικών ειδών-τροπαρίων ανά γένος μελοποιίας, το σεμινάριο στοχεύει στην μελέτη του νέου στιχηραρικού μέλους έτσι όπως αυτό εμφανίζεται σε πρωτόλεια μορφή, το πρώτο μισό του 18ου αιώνα, με τα Αναστασιματάρια Δανιήλ Πρωτοψάλτου και Κυριάκου Κουλιδά του Ναυπλιώτου. Η μελέτη των απαρχών του νέου στιχηραρίου φέρνει στο φώς ενδιαφέροντα στοιχεία, σχετικά με τον τρόπο μελοποίησης του νέου είδους, την μορφολογία των στιχηραρικών μελών και την δομική μεταχείριση των ήχων. Παράλληλα θέτει επιτακτικά το ζήτημα της προέλευσης του νέου είδους, της σχέσης του με την προγενέστερη μακραίωνη παράδοση του παλαιού Στιχηραρίου, αλλά και της εξέλιξης του από τις αρχές του 18ου αιώνα μέχρι σήμερα. 

Κυριάκος Τζουραμάνης

MSc Ἰονίου Πανεπιστημίου
Δάσκαλος της Ψαλτικής

Парафразирајући релевантну Хрисантову реченицу (Хрисант, Мега Теоретикон, стр.179, § 402-403) у којој он говори о категоризацији различитих химнографских мелоса-тропара у складу са родом композиције, семинар има за циљ проучавање новог стихираријског мелоса у свом првобитном облику, у првој поковини 18. века, у Воскресницима Данијела Протопсалта и Киријакоса Кулидаса Нафплиота. Проучавање самих почетака новог стихираријског мелоса доноси на видело занимљиве чињенице о начину на који је овај нови мелос настао, морфологији стихираријских мелодија и структури гласова. Истовремено, одмах се поставља питање настанка новог мелоса, његовог односа са претходном вековном традицијом старог стихираријског мелоса, али и његове еволуције од почетка 18. века до данас.

Kyriakos Tzouramanis

Ван MSc Јонског Универзитета
Учитељ појања

 τοῑς ἐντευξομένοις

Τὸ ἐρώτημα τὸ ὁποῖο θὰ τεθῇ στὰ ἐν λόγῳ Σεμινάρια εἶναι: Ἡ Θεω­ρία τῆς Ἐκκλησιαστι­κῆς Μουσικῆς διαμορφώνει τὴν Πράξη τῆς Ψαλμῳδίας ἢ ἡ Θεωρία ἀποτελεῖ καταγραφὴ τῆς πρακτικῆς προφορικῆς καὶ γραπτῆς παραδόσεως τοῦ Ὀρθοδόξου Λατρευτικοῦ Μέλους;

Ἤδη, ἀπὸ τὸν τίτλο, «Ἀπὸ τὴν Πράξη ἡ Θεωρία. Θεωρητικὴ προσέγγιση τῆς Βυζαντινῆς, μετα-Βυζαντινῆς καὶ Σύγ­χρονης Ψαλτι­κῆς Τέχνης βάσει τῆς Διαμορφωθείσης Ψαλτικῆς Παραδόσε­ως», προϊδεάζεται κανείς, τί νὰ ἀναμένῃ.

​

Στὸ τέσσαρα δίωρα μέρη τοῦ σεμιναρίου ὁ ὁμιλητὴς θὰ παραθέσῃ μία ἀναθεωρημένη καὶ ἀναδιατυπωμένη Θεωρία τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης μὲ βάση τὴν Μελοποιητικὴ Παράδοση καὶ Πράξη, δηλαδή, μὲ τακτικὴ ἀντίστροφο ἐκείνης, ἡ ὁποία ἕως τώρα ἐφαρμόζεται στὰ Θεωρητικὰ Συγγράμματα ἀπὸ τὸν Μαδυτινὸ Χρύσανθο καὶ ἐντεῦθεν.

Ὁ προσκεκλημένος τοῦ παρόντος 11ου Σεμιναρίου γράφει κάπου στὸ ὁμότιτλο βιβλίο του ποὺ ἐξέδωσε πρόσφατα σὲ ἡλεκτρονικὴ μορφή:

​

«Ἔχοντας ὡς βασικὴ ἀρχὴ τὴν Ἐξατομικευμένη καὶ Προσωπικὴ Διδασκαλία τῆς Ψαλτικῆς, ηὐλογήθην νὰ ἔλθω ἀντιμέτωπος μὲ πάσης φύσεως προβλήματα, τὰ ὁποῖα γενικῶς ἢ εἰδικῶς ἀναφύονται κατὰ τὴν Διδακτικὴ Πράξη. Τὰ περισσότερα ἐκ τῶν προβλημάτων αὐτῶν παρουσιάζονται, συνήθως, σὲ ὅλους τοὺς μαθητές, συστηματικῶς, ἐκτὸς ἐλαχίστων ἐξαιρέσεων. Ἄλλα, πάλι, προκύπτουν αἰφνιδίως, ἀφήνοντας τὸν διδάσκοντα ἐμβρόντητο… Δὲν ἐντρέπομαι νὰ ὁμολογήσω, ὅτι ὁ προσωπικὸς προβληματισμὸς τῶν ἐμπεπιστευμένων  μοι ὑπὸ τοῦ Κυρίου μαθητῶν, μὲ ἠνάγκασε νὰ ἔλθω ἀντιμέτωπος μὲ προβλήματα, τὰ ὁποῖα ὡς Ἱεροψάλτης καὶ Διδάσκαλος θεωροῦσα αὐτονοήτως λελυμένα· δὲν ἦταν, ὅμως, διόλου. Ἀναζητῶντας ἀπαντήσεις στὶς ἐρωτήσεις τῶν μαθητῶν, διεπίστωσα ὅτι οἱ ἀπορίες τους ἦσαν, τελικῶς, πολὺ λογικές -θὰ ἔλεγα, ὀφθαλμοφανεῖς- γιὰ ὅποιον ἔχει μία καθαρὰ καὶ ἀνεπηρέαστο ματιά, ὅπως αὐτὴ τῶν νέων· ματιὰ ἡ ὁποία δὲν ἔχει ἀποκοιμηθῇ ἀπὸ τὴν «συνήθεια» καὶ τὴν ἕξη. Μὲ τὴν πρόοδο τοῦ χρόνου καὶ τὴν βαθμιαία συσσώρευση τῆς ὅποιας ἐμπειρίας, συνειδητοποίησα ὅτι οἱ πλέον δυσεπίλυτες ἀπορίες τῶν μαθητῶν ἀφοροῦν σὲ Θεωρητικὰ Ζητήματα, καὶ ὄχι τόσο σὲ Σημειογραφικά, Ρυθμικά, Ἐκφραστικὰ καὶ τὰ παρόμοια… Ἡ συστηματικοτέρα ἐνασχόλησή μου μὲ τὸ θέμα κατὰ τὴν τελευταία δεκαετία μὲ ἐβοήθησε νὰ κατανοήσω, ὅτι αἰτία ὅλων τῶν Θεωρητικῶν Ζητημάτων, τὰ ὁποῖα ἀφοροῦν στὴν Συστημικὴ Δομὴ τῶν Ἤχων, ἀποτελεῖ ἡ υἱοθέτηση τοῦ Ὀκταχορδισμοῦ καὶ ἡ μὲ «προκρούστειο» τρόπο γενικευμένη ἐφαρμογή του στὴν Νέα Μέθοδο Ἀναλυτικῆς Σημειογραφίας ἀπὸ τὸ 1814 καὶ ἐντεῦθεν… Στὴν ἐν λόγῳ ἀπόπειρα προσπαθῶ νὰ περιγράψω τὴν Συστημικὴ Θεωρία… βάσει τῆς ἀπ’ αἰώνων ἕως προσφάτως παγιοθείσης Παραδόσεως τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μελοποιίας, ὥστε νὰ ἐπέλθη ἐκλογίκευση καὶ σύμπλευση μεταξὺ Ψαλτικῆς Πράξεως καὶ Θεωρίας τῆς Ψαλτικῆς.»